Zehra İpşiroğlu
Kitaptan İlköğretimde Nasıl Yararlanılabilir
Çocukları okumaya özendirme, okuma sevgisini aşılama ilköğretim düzeyinde yapılacak çalışmaların başında gelmekte.Çocuklar doğal olarak okuduklarını yetişkinlerle paylaşmak ister.Çünkü kitap her şeyden önce bir iletişim aracıdır.
Çocuklarla bir kitap üzerinde konuşma alışkanlığını elde debilirsek, dahası okuduklarını yaşıtlarıyla aralarında tartışabilecekleri bir ortamı yaratabilirsek, onları okumaya kendiliğinden yönlendirmiş oluruz.
Öğrenci odaklı bir öğretime önem veren yaratıcı bir öğretmen derslerinde, sözgelimi Türkce ve yazılı anlatım vb. derslerde kullanabileceği zengin bir malzeme bulabilir bu kitapta. Ayrıca çocukları okumaya özendirmek amacıyla kitabın uzun olan yaz tatilinde ev ödevi olarak okunması ve sonradan üzerinde ayrıntılı olarak konuşulup tartışılması da düşünülebilir. Öğretmen bulunduğu ortam ve koşullara göre (hangi okullarda hangi koşullarda ders vermekte, kitabı hangi amaçla kullanacak vb.) ve ulaşmak istediği genç okuyucunun yaşına ve birikimine göre çeşitli düzlemlerde, çeşitli amaçlar doğrultusunda yararlanılabilir bu kitaptan. Böylece çocukların hem düşünme ve anlama becerilerini, hem de yaratıcılığı geliştirici çalışmalar yapılabilir. Bu amaç doğrultusunda okullarda dört beş ve altıncı sınıflar gözönüne alınarak geliştirilen ve kısa kısa notlar halinde sunulan öneriler sadece bazı ipuçları vermeyi amaçlıyor. Amacımız her öğretmenin kendi koşullarına göre düzenleyebileceği bir esinlenme ve çalışma malzemesi sunmak.
Okumaya özendirme:
Okuma çalışmaları: Sınıfta öğretmenin Zeynep’in yaşamından bir kesiti seçip çocuklara okuması ya da sınıfta birlikte okunup üzerinde konuşulması kitabın dış görünümünün, kapağının resimlerinin vb. incelenmesi çocukların kitapla tanışmalarını sağlayacaktır. Bu bağlamda çeşitli çalışma yöntemleri oluşturulabilir:
Okuma günlüğü: Her öğrencinin kitapla ilgili izlenimlerini, düşüncelerini ve çağırışımlarını hiç kimseye hesap vermeden dilediği gibi not edebileceği bir okuma defterinin ya da okuma günlüğünün olması, bu günlüğü dersin gidişine göre yararlanabileceği bir malzeme kitabı olarak kullanması.
Okuma yarışması:Yüksek sesle iyi okuma yarışmalarının düzenlenmesi. Her öğrencinin kendi seçtiği bir bölümü okuması.
Yaratıcılığın geliştirilmesi:
Öğrencilerin kendi düşledikleri okulu çizerek ya da yazarak dile getirmeleri
Kitaptaki kişilerin resimlerinin çizilmesi ve bunların bir panoya asılması
Kitaptaki öyküleri betimleyen görsel malzemenin oluşturulması. Çizgi, resim, karikatür, fotoğraf vb.
Kitaptaki boş alanların tamamlanması: Öğrenciler imgelem güçlerinden yararlanarak kitapta değinilen ama ayrıntılı bir biçimde betimlenmeyen sahneleri geliştirebilirler. Örneğin Zeynep’in annesi ve babası nasıl insanlar, meslekleri ne? Ya da kitapta farklı sosyal kesimlerden gelen çocukların da sorunlarına değiniliyor. Sözgelimi Selma sokak çocukları üzerine başını derde sokan bir kitap yazmıştır. Acaba Selma’nın yazdığı bu kitap nasıl bir kitaptır, sokak çocuklarının sorunlarını ve yaşamlarını nasıl anlatıyor ? Ya da Zeynep ve arkadaşı Berna sokakta bir ayakkabıcı çocukla karşılaşırlar. Acaba bu çocuğun dünyası nasıl bir dünyada, içinde bulunduğu ortam ve koşullar nasıldır?
Öğrencilerin kitaba yeni bir kapak hazırlamaları
Yaratıcı drama: Kitabın bazı bölümleri, örneğin ‚gergedanlaşma’ bölümünün doğaçlama çalışmalarıyla oyunlaştırılması. Ya da yaratıcı drama yoluyla yeni sahnelern canlandırılması: Örneğin ‚Zeynep’in anneannesi benim anneanneme misafir geliyor ‚ ya da ‚ Zeynep ile yaşadığım bir gün’
Radyo oyunu: Kitapta yer alan kimi öykünün tek perdelik kısa oyuna dönüştürülüp oynanması ya da radyo oyunu olarak hazırlanıp banda kaydedilmesi
Masal çeşitlemeleri: ‚Bir Anadolu Masalı’na olumlu bir son düşünülmesi
ya da ‚Bir Anadolu Masalı’nın güncelleştirilerek oynanması
Duvar gazetesi: Öğrencilerin ‘kız erkek ayrımcılığı, otoriter eğitim izleklerini işleyen çeşitli belgeleri gazete yazıları, röportajlar, karikatürler toplayarak bir
Duvar gazetesi oluşturmaları
Oyun oynama: Zeynep ve arkadaşları durmadan yeni yeni oyunlar keşfediyorlar.. Öğrenciler de kendi ürettikleri oyunları gündeme getirebilirler ya da hep birlikte yeni oyunlar icat edebilirler.
Kurmaca okuyucular: Zeynep’le Selma’nın yazdıkları kitap yayınlandıktan sonra kitaptaki diğer kişilerin tepkileri acaba nasıl olacaktır, (kim ne diyecek, nasıl davranacak?) üzerinde konuşulması.
Okuma anlama ve düşünme becerilerini geliştrilmesi:
Kitap üzerine sınıfta serbest bir tartışma ortamının oluşması, çocukların okuduklarını yazılı ve sözlü olarak anlatmaları ya da resimlendirmeleri, üzerinde birlikte konuşup tartışmaları, okumada zorlanan çocukları bile özendirebilir. Bu bağlamda şu noktaların üzerinde durulabilir:
Kitaptaki kişilerin irdelenmesi: Bir çizelge hazırlanarak kitapta olumlu olumuz yönleriyle tanıtılan bütün kişilerin kişilikleri ayrıntılarıyla betimlenerek canlandırılması. Farklı sosyal kesimden gelenlerin tanıtılması. ‘Bu kitapta sana en sevimli ya da itici gelen kişi kim?’sorusundan yola çıkarak nedenlerinin irdelenmesi.
Olayların akışındaki çatışma noktalarının çıkarılması: Zeynep’in arkadaşlarıyla ilişkisinde karşılaştığı çatışma noktalarının çıkartılması. Karşıt kişiler ve Zeynep’in gelişimi ve değişimi görsel malzemelerden de yararlanarak somutlaştırılabilir.
Öğrencilerin her öykü üzerinde içerdiği sorunları gündeme getiren sorular hazırlamaları.Bunlar sınıfta okunup tartışıldıktan sonra öyküleri tek tek tanıtıcı yazılar yazarak ele alınan sorunlar üzerine özgün düşüncelerini geliştirmeleri.
Kitapta gündeme gelen sorunların değişik kişilerin açısından ele alınıp incelenmesi. Bu bağlamda grup çalışmaları yaptırılabilir.
Öğrencilerin okuduklarıyla kendi yaşamları arasında bağlantı kurabilmeleri: Ben kimim, ilerde nasıl bir insan olmak istiyorum, çevremde ne tür insanlar var arkadaşlarım, öğretmenlerim kimler vb. soruların gündeme gelmesi.
Güldürü ögelerinin irdelenmesi: Öğrencilerin kitabın hangi bölümünü eğlenceli açıklamaları. Eğlenceli buldukları bir bölümünden alıntılar okumaları
Olayların akışındaki gerilim noktalarının çıkarılması: Kitabın en heyecanlı bölümü hangi bölüm olduğunun irdelenmesi.
Zeynep’in kişiliğinin irdelenmesi: Zeynep’in beğendiğim yanları beğenmediğim yanları.Ben Zeynep’in yerimnde olsaydım nasıl davranırdım sorusundan yola çıkarak öğrencilerin kitabın başkişisi üzerine düşünmelerinin sağlanması
Birey olma: Özgün olma ne anlama geliyor?
Ben ve diğerleri. Kendimi diğerleri tarafından dışlanmış duyduğum, yalnız kaldığım anlar oldu mu, neden, nasıl sorusundan yola çıkarak sosyal davranış, grup psikolojisi vb. olguların gündeme gelmesi.
Yazarlık ve özgün olma: Selma Zeynep’in yazma çalışmalarını değerlendirirken hangi ölçütlerden yola çıkmaktadır, neden onun öğretmeni için yazdığı şiiri hiç beğenmez, buna karşılık Zeynep’in sonradan kaleme aldığı ‘En çok kimi seviyorum?’ bölümünü çok beğenir?
Yalan nedir, insanlar hangi koşullarda ne zaman yalan söylüyor, sözgelimi korkaklık ve yalan, gözboyamaca ve yalan vb. sorunların tartışılması
Kuşaklar arası iletişim ve dostluk: Zeynep ve anneannesi Selma arasındaki dostluğun irdelenmesi.
Öğretmen öğrenci ilişkisi:Zeynep’in sevdiği ve sevmediği öğretmenlerin irdelenmesi. Öğretmen öğrenci ilişkisinde öğrencilerin davranışlarındaki olumsuzlukların ikiyüzlülük, yağcılık, gözboyama, yalan söyleme vb.
Davranışların ve bu davranışlara yol açan nedenlerin tartışılması.
Kız erkek ayırımcılığı: Abicilik oyunundan yola çıkarak kız erkek eşitliği
izleğinin gündeme gelmesi . Bu bağlamda anneanne Selma’nın kadın erkek eşitliğini yalnız savunmakla kalmayan yaşamında da gerçekleştiren ilerici kişiliğinin irdelenmesi.
Şiddet: Medya ve şiddet ve medyadaki siddet filimlerinden nasıl etkilenildiğinin tartışılması. Vurdulu kırdılı filimler, bilgisyar oyunları vb. Şiddet nedir, ne zaman, neden ortaya çıkıyor. Kitapta çocukların aralarında oynadıkları kimi kez şiddete dönüşen oyunların tartışılması.
Çocukluk: İnsanın içindeki çocuk ne anlama geliyor? Hangi yapıdaki insanlar içlerindeki çocuğu yaşatabiliyorlar?
Kitabın taşlama özelliği ve simgesel boyutu: Daha büyük yaştaki öğrencilerle kitabın taşlama özellikleri üzerinde durulabilir. Kitapta kullanılan imgeler, sözgelimi ‚ip’, ‚ dedektif okulu’, ‚gergedanlaşma’ vb. ele alınarak simgesel boyutu üzerinde durulabilir, bu bağlamda kitabın konusuna uygun düşen yeni ve imge ve simgeler de üretilebilir.
Yazma becerisinin geliştirilmesi:
Kitapta Zeynep’in anneannesi ile birlikte kendi yaşamını kaleme alması küçük okuyucuları da yazmaya özendirebilir. Bu bağlamda tıpkı Zeynep’in yaptığı , gibi kendi yaşantılarını hoşlandıkları hoşlanmadıkları olguları, sorunlarını, sevinçlerini, gözlemlerini yazabilirler. Yazma çalışmalarında önemli olan gerçekten içlerinden geldiği gibi kendilerini ifade edebilmeleri, kısaca özgün olabilmeleridir. Bunun da ancak öğrencilerin düşündüklerini özgürce dile getirebilecekleri rahat bir atmosfer yaratmayı başarabilen bir öğretmenin yönlendirmesiyle mümkün olabileceğini düşünüyoruz. Kuşkusuz yazma çalışmaları doğrudan kitaba bağlı olarak da sürdürülebilir.
Günlük yazma: Tıpkı Zeynep gibi her öğrencinin bir günlük tutması. Günlüğünden dilediği bölümleri diğer arkadaşlarına okuması
Yazara mektup: Yazara bir mektup yazıp kitapla ilgili düşüncelerini, duygularını anlatmaları
Kitaba yeni bir bölüm yazma: Zeynep’in başına gelen yeni bir olayı kurgulaması
Zeynep’in kişiliğini irdeleyen yazma çalışmaları:Zeynep bize konuk geliyor ya da Zeynep on yıl sonra nasıl bir genç kız oluyor vb.
Okuma kültürünün geliştirilmesi:
Kitapta başka kitaplara da gönderme yapılıyor. Bu kitaplar da okunarak yeni çalışmalar yapılabilir. Örneğin kitap okumayı çok seven Zeynep’in en sevdiği kitap Christine Nöstlinger’in ‘Kim Takar Salatalık Kralı’. Hem çok komik ve eğlenceli, hem de düşündürücü olan bu kitapta babanın aile içindeki baskısı ve otoritesi fantastik bir düzlemde irdelenerek Salatalık Kralı’nın iğrenç kişiliğinde simgeleşiyor. Otoriter bir anlayışın çirkinliğini aynı zamanda kofluğunu gözler önüne seren bu kitap da yeni bir okuma serüvenine yol açabilir. Ya da Nezihe Meriç’in ‘Küçük Bir Kız Tanıyorum’ dizisinden bir kitap okunup başkişisi Ayşe ile Zeynep’in kişilikleri karşılaştırılabilir. Bu bağlamda diğer yazınsal gönderme alanlarına da değinilebilir. Sözgelimi çocukların oynadıkları gergedanlaşma oyunu ünlü uyumsuz tiyatro yazarı Eugene Ionesco’nun ‘Gergedanlar’ oyunundan alınmıştır.
Proje çalışması:
Öğrencilerin ‘Bir kitap nasıl oluşuyor?’ araştırması çerçevesinde fotoğraf makinası ve teyple yayınevine giderek kitabın yazarından dizgicisine değin kitaba emeği geçen değişik kimselerle röportaj yapmaları, böylelikle bir kitabın nasıl oluştuğunu somut olarak görmeleri, yaşamaları, sınıfta ayrıntılı olarak anlatabilmeleri. Olanaklar uygunsa kitabın yazarının kitap üzerine konuşması için okula çağırılması.
Sonuç:
Kitaptan yola çıkarak yapılan bu çalışmaların sonucunda, öğrenciler kendi deneyimlerini ve sorunlarını da serbestce dile getirebilmelidir. Kitabı alımlamada doğal olarak otoriter bir aile yapısından gelen çocukların tepkisi, daha özgür bir ortamda yetişenlere oranla daha değişik olacaktır. Öğretmenin bu bağlamda büyük bir duyarlıkla sorunları tartışmaya açması gerekir. Unutulmaması gereken en önemli nokta, sorunları görmezden gelme ya da bastırmanın hiç bir zaman bir çıkış yolu olmayacağıdır. Bu nedenle genç okuyucuların sorunların bilincine varmaları, üzerine enine boyuna düşünebilmeleri onları asileştirmeyecek, tersine onlara kişilik kazandıracaktır.
